Augurken en diamanten: Joodse DNA van Amsterdam vastgelegd in tentoonstelling

Amsterdam is de stad van Sarphati, de Bijenkorf, maar ook de stad van het Waterlooplein en Anne Frank. De Joodse geschiedenis van Amsterdam is overal voelbaar. Niet voor niets werd de stad ooit het 'Jeruzalem van het Westen' genoemd. Zelfs de koosnaam die iedereen in de stad gebruikt komt uit het Jiddisj.  Mokum. Of eigenlijk makom, betekent 'plek' of 'plaats'. "Amsterdam heeft die naam als bijnaam omarmt", vertelt Annabelle Birnie, directeur van De Nieuwe kerk. "De Joodse gemeenschap in Amsterdam was ooit heel groot." Het afgelopen jaar vierde Amsterdam haar 750-jarig bestaan. Met de expositie 'Mokum, de biografie van Joods Amsterdam' in De Nieuwe Kerk wordt het jubileumjaar afgesloten. " Al 425 jaar is de Joodse Gemeenschap in onze stad gevestigd, dus die biografie is van hele grote betekenis", vertelt Birnie.  Het moppenarchief van Max Tailleur Van het Joodse tafelzuur via de Portugese Synagoge tot Max Tailleur, aan de hand van tien verschillende thema’s vertelt de tentoonstelling het Joodse verhaal van de stad. Van 1600 tot nu. Annabelle Birnie wijst op een ouderwets kaartenbakje in een vitrine. "Dit is het moppenarchief van Max Tailleur, een hele grote Amsterdammer die we allemaal kennen van zijn moppenboekjes. Als je bedenkt hoe belangrijk Tailleur was voor Amsterdam en ver daarbuiten, dan vind ik dit simpele kaartenbakje met al zijn moppen ongelofelijk aandoenlijk en supergoed." Terwijl ze door de kerk loopt, laat ze zien hoe een ruimte is ingericht met foto's, geluidsfragmenten en een augurkenprikmachine, als eerbetoon aan de vele Joodse straatventers die de stad ooit kende. Even verderop staan maquettes van grote warenhuizen als de Bijenkorf en Hirsch, die door Joodse families zijn opgezet. En er hangt een klein portretje van Ephraim Bueno, arts en notabele binnen de Joodse gemeenschap, geschilderd door zijn buurman Rembrandt. Een schaamtevol mysterie Dat er zoveel Joden in Amsterdam woonden, had vooral te maken met de Spaanse inquisitie en latere Napoleontische wetten die het Joden verboden om hun geloof uit te oefenen. In Amsterdam was die vrijheid er wel. Birnie: "Amsterdam is van oudsher een hele vrije plek, voor alle geloven." Maar die sfeer van vrijheid sloeg om. Tijdens de oorlog is driekwart van de 80.000 Amsterdamse Joden weggevoerd en vermoord. Dat zoiets kon gebeuren in een stad die zo gekleurd en gevormd was door haar Joden, is nog steeds een schaamtevol mysterie. "Ik vind dat tot op de dag van vandaag heel verdrietig. De stad heeft haar Joden in de steek gelaten toen." Op de tentoonstelling zijn ook de beelden te zien van de excuses die burgemeester Halsema maakte voor de rol van Amsterdam tijdens en na de Jodenvervolging.  Foto's van Erwin Olaf En ook nu staat de Joodse gemeenschap onder druk. De situatie in het Midden-Oosten heeft de verhoudingen in de stad op scherp gezet. Maar ook, of misschien juist in deze tijd is de kracht van de gemeenschap sterk. Foto's van Erwin Olaf en interviews met Amsterdamse Joden benadrukken vooral die kracht. Annabelle Birnie: "Wat je ziet in die foto's en de interviews is de trots en de veerkracht van de Joodse gemeenschap. Die is nodig, zeker in deze tijd en die geeft hoop."