Drukte, drank en mateloosheid: hoe Koningsdag steeds onbeheersbaarder werd

Een Koningsdag organiseren op de huidige manier is voor de hulpdiensten onhoudbaar. Deze verregaande conclusie trekt de Ambulance Amsterdam in een interne evaluatie van Koningsdag 2025, die gisteren via AT5 naar buitenkwam. En dat is zeker niet voor het eerst. Oud-burgemeester Van der Laan vreesde in 2011 al voor 'doden bij Koninginnedag' en ook nu noemt burgemeester Halsema stevigere maatregelen onvermijdelijk. Al sinds de eeuwwisseling worstelt de stad met het steeds onbeheersbaarder worden van het Oranjefeest.  'Te veel mensen, te veel drank beschikbaar, en opvallend veel 14, 15 en 16-jarigen die hulp nodig hebben'. Gisteren werd opnieuw duidelijk hoe Amsterdam steeds meer moeite heeft om de Oranjefeestdag in goede banen te leiden. Cijfers tonen aan dat tientallen spoedmeldingen op momenten in de wacht stonden om gekoppeld te worden aan een ambulance. De laatste jaren ziet Ambulance Amsterdam een stijging van het aantal spoedritten dat tijdens Koningsdag moet worden uitgevoerd. In 2023 waren het er nog 271, een jaar later 306 en dit jaar waren het er 403. 'Het bericht “kom niet naar Amsterdam”, of “kom niet naar het Centrum” hebben op de hulpverleningsdiensten geen effect gehad. Het lijkt of de gemeente toestaat dat er ongelimiteerd gefeest en gedronken kan worden', aldus het evaluatierapport.   Grote rellen Drukte in de stad, die erger wordt en uiteindelijk uit de hand loopt; het is de stad niet vreemd. In 2001 gaat het helemaal mis. In de avond, als de feestvierders naar huis willen, breken hevige rellen uit op en rond het Centraal Station. Door het stilstaan van treinen en het langdurig afsluiten van het station slaat de vlam in de pan. Oorzaak voor alle onrust is het door reizigers trekken aan de noodrem, waardoor treinen stil komen te staan en zelfs mensen over het spoor lopen.  De politie moet traangas, waterkanonnen en geweld gebruiken om de rust terug te laten keren. Niet eerder ontspoorde een toen nog Koninginnedag zo erg. Oud-burgemeester Job Cohen spreekt na de incidenten die avond en nacht over 'grootschalig geweld'. De toestroom van reizigers zorgt tijdens Koningsdag vaker voor overlast. Net zoals in 2001, wordt er in 2010 door vandalen aan de noodrem getrokken. Het resultaat: in de middag komt het treinverkeer van en naar Centraal volledig tot stilstand. Museumpleinfeest afgeschaft  De opvolger van Cohen, Eberhard van der Laan, ziet met eigen ogen hoe de hulpdiensten het steeds lastiger krijgen en besluit in te grijpen. Het jaarlijkse Radio 538-event op het Museumplein wordt in 2011 uit de stad verbannen, vanwege toenemende alcoholproblematiek en de alsmaar groeiende bezoekersaantallen. Van der Laan pleit voor meer gevarieerde evenementen met een kleinschalig karakter in de binnenstad. "Koninginnedag moet een dag worden waarop Amsterdammers met hun kinderen de stad in gaan. Iedereen is welkom, niemand hoeft zich weggestuurd te voelen. Maar het moet weer Amsterdams gezellig worden", zo zei hij toen.  Ook wordt er opgetreden tegen het alcoholgebruik van feestgangers. Een jaar na het afschaffen van het grote feest op het Museumplein, wordt de '1-blikje bier'-regel ingevoerd. Van der Laan stelt dat het alcoholgebruik onder de 800.000 bezoekers van het feest een gevaar oplevert voor de veiligheid. Aanleiding zijn de 522 ambulanceritten die tijdens de Koninginnedag in 2011 worden ingezet. Bijna alle ritten zijn alcoholgerelateerd.  Regels Na de coronaperiode lijkt de '1-blikje bier'-regel bij veel mensen weggezakt. In 2022 brengt burgemeester Halsema de alcoholbeperkende maatregel opnieuw onder de aandacht. Winkels mogen maximaal 1 alcoholhoudende consumptie per klant verkopen. Bovendien mag dat drankje niet gekoeld zijn.  Andere regels, of normen en waarden, ze lijken tijdens de feestdag vaker weg te zakken. Zo is het verboden wildplassen, waarop een boete van maar liefst 140 euro staat, in Amsterdam op Koningsdag bijna een traditie. Met name in de Jordaan wordt er tijdens Koningsdag gesproken over een 'openbaar toilet'. Sinds zeker 2014 neemt het wilplasprobleem hier toe. Vanwege drukte lukt het de politie vaak niet om hierop te handhaven.  Zorgen  De laatste jaren volgt aan het begin van de middag steevast de oproep niet meer naar de stad te komen vanwege de drukte. Dit jaar besluit burgemeester Halsema die oproep zelfs al een week van tevoren te doen, omdat volgens haar de nood- en hulpdiensten tegen hun capaciteit aanlopen. 'Vier Koningsdag zo veel mogelijk lokaal', luidt het advies.  Ondanks de oproep is het ook dit jaar druk in de stad. Richting het einde van de avond moet de Mobiele Eenheid zelfs in actie komen op de Albert Cuypstraat. De straat wordt leeggeveegd nadat agenten zijn bekogeld, er harde muziek is afgespeeld en een paar honderd mensen om een auto van de gemeente zijn gaan staan, die vervolgens ook wordt vernield. Pas rond middernacht keert de rust weer terug in De Pijp.  Uit het rapport van Ambulance Amsterdam wordt duidelijk dat 'een Koningsdag organiseren op de huidige manier voor hulpdiensten onhoudbaar is'. 'Deze dienst heeft echt een zware wissel getrokken op het personeel. De mateloosheid van het Koningsdag-publiek brengt de hulpdiensten in gevaar.' Daarbij overheerst bij veel ambulancepersoneel 'een gevoel van teleurstelling, schaamte en machteloosheid'. Burgemeester Halsema reageert in het AT5-programma Gesprek met de Burgemeester op de conclusies van de ambulancedienst. "We voelen dit al heel lang aankomen. Het betekent ook dat ik inmiddels een onderzoek heb aangekondigd in de gemeenteraad waarin ik goed wil onderzoeken wat Amsterdammers eigenlijk zelf vinden van Koningsdag en wat ze willen."  Zo wil Halsema kijken naar een beter spreiding van drukte en hoe te voorkomen 'dat we zo overlopen worden als afgelopen jaar en welke rol festivals daarin spelen.' De burgemeester benadrukt dat de (jarenlange) problematiek rondom Koningsdag niet zomaar is opgelost. "Het ongelofelijk ingewikkelde bij een volksfeest, waarvan mensen heel erg houden, is dat er geen ophaalbrug is die je kan ophalen en tegen mensen kan zeggen: je kan niet komen. Mensen vieren hun eigen feestjes."