Holocaust-overlevende en kinderrechter Anita Leeser-Gassan (90) overleden

De Amsterdamse Anita Leeser-Gassan, Holocaust-overlevende en oud-kinderrechter, is op 90-jarige leeftijd overleden. Na de verschrikkingen in concentratiekamp Bergen-Belsen streed ze als kinderrechter bijna twee decennia voor rechtvaardigheid. Maar ver weg was de oorlog nooit. "Mijn collega's hielden rekening met me en droegen geen gestreepte kleding." Leeser-Gassan werd in 1935 geboren als dochter van diamantair Samuel Gassan, de grondlegger van Gassan Diamonds, en Caroline Biet. Ze was enig kind. Na een moeizaam huwelijk gingen haar ouders in 1942 uit elkaar, waarna haar vader met diamanten in zijn schoen voor de nazi's vluchtte naar Zwitserland. Anita en haar moeder doken onder, maar werden in juli 1944 verraden en via Westerbork op transport gezet naar concentratiekamp Bergen-Belsen. Daar overleefde ze ternauwernood. Ze kreeg tyfus en 'kwam weer tot leven' door het horen van joodse liedjes, wat ze vorig jaar in een basisschoolklas 'het bekende geluid van thuis' noemde.  Toen de Britten het kamp in april 1945 naderden, werden Anita, haar moeder en duizenden andere overlevenden van Bergen-Belsen in overvolle goederentreinen gestopt. "Die treinritten waren afschuwelijk", zei ze vorig jaar maart tegen AT5, rond de opening van het Holocaustmuseum. "We hadden vreselijke honger. En we waren bang dat de treinen zouden worden beschoten door de geallieerden als ze dachten dat het Duitse treinen waren. Dus hingen we witte kleding aan de buitenkant." Die kleding moest de indruk wekken dat het geen oorlogstrein was.  Bestemming van het zogenoemde Verloren Transport zouden de gaskamers in concentratiekamp Theresienstadt zijn geweest. Maar de trein strandde in de Duitse plaats Tröbitz, waar de gevangenen door het leger van de Sovjet-Unie werden bevrijd. In de zomer van 1945 kwam Anita terug in Nederland en werd ze herenigd met haar vader, die in datzelfde jaar diamanthandel Gassan oprichtte. De inmiddels tienjarige Anita pakte haar leven na de oorlog weer op. Op twintigjarige leeftijd trouwde ze met Rolf Leeser (1929-2018), die in het eerste van Ajax speelde en later ondernemer werd. Ze kreeg met hem twee zonen, die later na het overlijden van opa Gassan de nieuwe eigenaren van de diamantfirma werden. Geen gestreepte kleding Haar oorlogservaringen gaven Anita Leeser-Gassan een hang naar rechtvaardigheid. Ze ging rechten studeren, werd advocaat en daarna kinderrechter. Maar zowel op het werk als privé waren de trauma's nooit ver weg. "Mijn collega's hielden daar rekening mee en droegen geen gestreepte kleding", zei ze vorig jaar tegen AT5. "En ook mensen in mijn directe omgeving wisten dat ik liever niet had dat ze zoiets aantrokken." "Vergeten kan je het nooit", schreef Leeser-Gassan in 2020 aan een destijds 18-jarige Syrische jongen over haar oorlogservaringen, in het kader van een project van Joods Maatschappelijk Werk. Hij, leerling van het Montessori College Oost, moest net als zij vluchten voor oorlog. "Je kan negatieve ervaringen omzetten in positieve, zodat je andere mensen kan helpen. Door je levenservaring te gebruiken en je als een overlever te gedragen, en niet als een slachtoffer." Vertrouwen in anderen moest Leeser-Gassan na de oorlog voorzichtig weer opbouwen. "Bij mensen die ik tegenkwam, dacht ik: kan ik jou wel vertrouwen?", zei ze in 2020 tegen AT5. Dat antisemitisme vele jaren na de Holocaust de wereld nog niet uit is, noemde ze zorgwekkend. "Ik ben dankbaar dat Joodse instellingen zo goed worden beveiligd. Maar dat het moet, is weer wat anders."  Leeser-Gassan overleed vorige week dinsdag. Een maand eerder, op 17 september, vierde ze haar 90e verjaardag. Ze is begraven op de Joodse begraafplaats in Muiderberg.