Kritiek op schrappen Theo van Gogh in Canon: "Enige politiek-religieuze moord in moderne tijd"

De vandaag uitgebrachte herziene Canon van Amsterdam, een selectie van belangrijke gebeurtenissen en thema's in de stad, bevat meerdere opvallende wijzigingen ten opzichte van de versie uit 2008. Gebleven zijn onder meer de Grachtengordel, Artis en de Bijlmervliegramp, maar bijvoorbeeld De Wallen, de Olympische Spelen van 1928 en de moord op Theo van Gogh ontbreken. Daarvoor in de plaats kwamen hoofdstukken over vrouwen, kolonialisme, gastarbeiders en koffietentjes. "Probeer eens door Amsterdam te lopen zónder een plek te zien waar je hippe koffie kunt drinken." De eerste Canon van Amsterdam, uit 2008, is herzien in opdracht van het college. Er moest meer aandacht komen voor 'meerstemmigheid en verschillen' en 'ruimte worden gemaakt voor dat wat nog onvoldoende is gezien'. Het Stadsarchief was verantwoordelijk voor de vernieuwing en heeft een onafhankelijke commissie van negen experts ingesteld. Een opvallend verschil: in de nieuwe canon spelen personen, zoals Johan Cruijff en (de moord op) Theo van Gogh, geen hoofdrol meer. "Sommige Amsterdammers hebben ontegenzeggelijk een belangrijke of ronduit inspirerende rol gespeeld in de geschiedenis van de stad. Hun inbreng is belangrijk en wordt dan ook besproken in de Canon, maar altijd in samenhang met het optreden van andere Amsterdammers en als onderdeel van een breder thema." Geen Olympische Spelen (1928) Zo wordt Johan Cruijff, die in de versie uit 2008 een eigen hoofdstuk kreeg, nu beschreven onder het kopje 'Ajax'. "Zijn bijzondere ontwikkeling, spel en reputatie zijn zonder Ajax ondenkbaar."  Sporthistoricus Jurryt van de Vooren begrijpt de keuze om Cruijff te koppelen aan het hoofdstuk Ajax. "Het is logisch om op die manier te vertellen over de sportgeschiedenis van de stad, zeker nu de club dit jaar 125 jaar bestaat." Hij verwacht wel dat er kritiek op komt. "Maar dat hoort erbij. De Canon is een manier om discussies op gang te brengen en nieuwe invalshoeken te krijgen." Waarom de Olympische Spelen van 1928 ontbreken, weet hij niet. "Maar er zijn altijd keuzes te maken. Vorige keer stonden de Olympische Spelen er in eerste instantie ook niet in, maar werden ze toegevoegd na kritiek van de toenmalige wethouder en burgemeester Cohen. Nu zitten de Spelen er dus opnieuw niet in." Schrappen Van Gogh 'niet verstandig' Nog iets wat uit de herziene Canon is geschrapt, is dus het hoofdstuk over Theo van Gogh. Wel wordt de moord op hem in 2004 elders nog kort aangestipt.  Eddy Terstall, vriend van Van Gogh en filmmaker, noemt de keuze van de commissie 'niet verstandig'. "Het is zo'n beetje de enige politiek-religieuze moord in de moderne tijd. Dat het 21 jaar geleden is, lijkt lang, maar veel jongeren weten het niet omdat ze toen nog niet eens waren geboren." Hoewel een Canon het collectieve geheugen volgens hem niet zal veranderen, is het volgens hem wel een essentiële 'negatieve bladzijde in onze geschiedenis'. "En die wis je niet uit door het niet te benoemen." Gastarbeiders Het college vond dat er in de nieuwe versie meer ruimte moest zijn voor onder meer gastarbeiders en migratiegeschiedenis. "Amsterdam is altijd een stad geweest die voor haar functioneren afhankelijk is geweest van migranten", zo staat in de herziene Canon. "Vanaf de jaren zestig komt daar een nieuwe groep bij: de gastarbeiders. Dit werk wordt meestal gedaan door mensen uit Turkije en Marokko." Erika Kuijpers, universitair hoofddocent vroegmoderne Nederlandse geschiedenis aan de Vrije Universiteit, vindt het goed dat voorheen ondervertegenwoordigde groepen nu wel aandacht krijgen. "Gastarbeiders, vrouwen, migranten, Surinamers. Ze wonen hier en hebben bijgedragen en de stad mede vormgegeven." Ten opzichte van de Canon uit 2008 vindt ze het een verbetering. "Er zijn 22 thema's hetzelfde gebleven, en 28 veranderd. Ik vond dat eerst behoorlijk radicaal. Tot ik erachter kwam dat veel info er alsnog in staat, maar onder een andere noemer." Dat voor de selectie andere onderwerpen moesten sneuvelen, vindt ze logisch. "Een Canon is altijd arbitrair." Wel vindt Kuijpers dat de commissieleden hebben gekozen voor 'vrij complexe verhalen, in plaats van scherp omlijnde thema's'. "Het zijn als hoofdstukken in een geschiedenisboek. Maar misschien werkt voor sommige mensen een simpeler verhaal beter." Flat whites en latte macchiato's Ook nieuw is een hoofdstuk over vrouwen. "In het Amsterdam van de zeventiende eeuw vormen vrouwen de ware ruggengraat", zo staat in de Canon. "Zij houden de stad draaiende terwijl mannen op zee zijn of in het buitenland verblijven – als arbeidsters, onderneemsters, zorgverleensters, regentessen, artiesten en ook als sekswerkers." Ook is er speciale aandacht voor de koffiecultuur in de stad. "Flat whites, latte macchiato's, cortados en espressootjes. Probeer eens door Amsterdam te lopen zónder een plek te zien waar je hippe koffie kunt drinken – als je het althans kunt betalen", aldus de herziene versie. "In de zeventiende en achttiende eeuw zijn er nog geen barista’s, maar wel koffiehuizen. Daar ontmoeten mannen elkaar buiten werk of kerk om, lezen kranten en wisselen vrij van gedachten. Eerst vooral de rijken, later ook doorsnee Amsterdammers." Eveneens nieuw is een sectie over de coronacrisis, waarbij ruim 5800 Amsterdammers overleden, en die bij velen leidden tot psychische klachten, eenzaamheid, depressie en polarisatie. Aan bod komen ook de massale coronademonstraties, evenals de Black Lives-Matter-demonstratie in het eerste coronajaar.  De vernieuwde Canon is in te zien via amsterdam.nl/canon.