NIOD na 80 jaar oorlogsdocumentatie nog altijd relevant: "Oorlogen zijn niet gestopt"

Het NIOD - Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie - bestaat tachtig jaar. Kort na de bevrijding in 1945 startte de oorlogsdocumentatie en inmiddels houdt het instituut zich ook bezig met onderzoek naar andere internationale oorlogen. Ook na tientallen jaren kloppen er nog nieuwe mensen aan om eigen familieverhalen te achterhalen: "Zo lang er oorlog is, willen mensen weten hoe hun voorouders met die situatie omgingen." Directeur Martijn Eijckhoff ziet het dagelijks: mensen die in de studiezaal van het NIOD documenten, dagboeken en foto's doorspitten. Iedereen kan terecht op de Herengracht en archiefstukken opvragen uit het meer dan drie kilometer lange archief onder het pand. "Kort na de bevrijding werd via radio Oranje opgeroepen om documenten te bewaren van tijdens de oorlog, om zo de verhalen nooit verloren te laten gaan", vertelt de directeur. "Ik denk dat men het heel vanzelfsprekend achtte om die herinneringen te behouden en recht te doen aan leed en verzet." Kasten aan thuisarchief De eerste tientallen jaren komen er vanuit heel veel verschillende hoeken documenten binnen. Archiefmedewerker Hubert Berkhout neemt ons mee door de archiefkasten: foto's, briefwisselingen, dagboeken en details van deportaties. "Nog steeds komen dit soort dingen binnen, vooral van privécollecties van mensen", vertelt hij. Nieuwe stukken komen binnen in de quarantainekamer, waar archiefmedewerkers alles checken. Een van de nieuwste aanwinsten is een hele plank vol van een oude onderzoeker over de klokkenroof. Tijdens de oorlog namen de Duitsers Nederlandse kerkklokken mee om ze om te smelten tot kanonnen, zo ook van bijvoorbeeld de Beurs van Berlage. "Het zijn reliëftekeningen van de klokken, waardoor we weten hoe ze eruitzagen en soms ook waar ze terecht zijn gekomen." Al bij de verhuizing eind jaren 90 was het de vraag of het NIOD - toen nog de naam RIOD - wel een voortbestaan zou hebben. Want, zo vroegen mensen zich af, is alle informatie over de Tweede Wereldoorlog inmiddels niet verzameld en kennen we de verhalen inmiddels niet allemaal? "We hebben een hele rijke geschiedenis", legt Eijckhoff uit. "Maar er zijn steeds nieuwe generaties met nieuwe vragen. Doordat oorlog en geweld in onze wereld een rol speelt, willen jonge generaties weten hoe hun voorouders het vroeger deden." Daarbij lijken nieuwe generaties ook nieuwe invalshoeken met zich mee te brengen. "Bijvoorbeeld van onderdrukte groepen waar minder over bekend is." Nog jaren door Met de oorlogen van deze tijd, bijvoorbeeld tussen Rusland en Oekraïne en Israël en Palestina, blijft het belangrijk om het leven tijdens een oorlog te kunnen bevatten. "Laatst kwamen er Oekraïense museummedewerkers langs om te zien hoe musea tijdens de oorlog doorgaan onder het regime van een bezetter", zo zegt Eijckhoff. Hij had graag gezien dat het instituut niet meer nodig zou zijn. "Maar zo lang oorlogen de wereld niet uit zijn, denk ik dat we nog steeds een hele belangrijke taak hebben."