Onderzoek: mogelijk onterechte verhogingen erfpachtcanon voor huiseigenaren

Een onderzoek aan de hand van 22.000 openbaar gemaakte documenten laat zien dat de verhoging van 1,5 procent op de erfpachtcanon uit 2016 mogelijk onnodig hoog is geweest. Erfpacht is een maandelijkse huur van huisbezitters aan de gemeente voor de grond waar het huis op staat. Hoogleraren adviseerden destijds een verhoging van 1,5 procent maar kwamen daar later op terug. Dat zou toen uit het adviesrapport zijn verwijderd. Met een totale grondwaarde van 10 miljard euro in de stad zou het dan gaan om veel geld. Het onderzoek naar de verhoging van de erfpachtcanon werd door de Amsterdamse CDA-fractie uitgevoerd. Erfpacht is de waarde van de grond waarop je huis staat. Dat wordt door de gemeente vastgesteld voor een periode van minimaal 50 jaar.  Erfpacht is een complex begrip dat - vanwege de vaak hoge bedragen - veel weerstand oproept bij huisbezitters. Jaarlijks stijgt bij eeuwigdurend erfpacht het bedrag mee met de inflatie, zo steeg het in 2023 met een percentage van 8,6 procent. Tot 2016 moest na de periode van 50 of 75 jaar opnieuw de waarde van de grond worden vastgesteld, waardoor het bedrag dat de bewoner daarna moest betalen aan erfpacht in veel gevallen aanzienlijk stijgt. In 2016 bedacht de gemeente een nieuw systeem: eeuwigdurende erfpacht. Advies weggelaten De marktwaarde wordt voor eeuwigdurend erfpacht vastgesteld, en dat bedrag wordt daarna voor altijd gehanteerd voor de canon, de huur dus. Huisbezitters konden overstappen op die nieuwe regeling, wat zekerheid geeft in het bedrag waarover je 'eeuwig' grondhuur betaalt. Bij eeuwigdurende erfpacht verhoogde de gemeente het canonpercentage met anderhalf procent.  Dit gebeurde niet zomaar: aan twee onafhankelijke hoogleraren werd gevraagd te adviseren over dit idee. Het uitgangspunt was een memo van ambtenaren. Ze kwamen, zo blijkt nu na onderzoek, uit op een lager percentage waarmee de risico's konden worden beperkt. Maar dat werd op verzoek van ambtenaren uit het adviesrapport gehaald. Dat wordt aangetoond aan de hand van 22.000 geanalyseerde documenten die de gemeente openbaar is gemaakt na verschillende WOO-verzoeken. Het onderzoek schrijft: "Dat betekent dat er waarschijnlijk geen goede reden was om die 1,5% opslag bij de canon te doen."  Kort nadat de adviezen van de hoogleraren benadrukten ze dat de anderhalf procent waarover werd gesproken niet redelijk was en het ook met een mindere verhoging zou kunnen. Maar dat heeft een gemeentelijk bureau niet doorgesluisd naar bijvoorbeeld het college en de raad. Effect op de Amsterdammer De stijging werd ingevoerd om administratiekosten, risicokosten, personeel en andere bijkomende kosten te kunnen dekken. Maar volgens het bureau zou dat 15,4 miljoen euro kosten. Als je dat omrekent kan dat al worden gedekt met een verhoging van 0,15 procent. Dat is dus zelfs nog lager dan de 0,25 à 0,50 procent die door de hoogleraren werd vastgesteld. Anderhalf procent klinkt misschien als weinig, maar als je de gemiddelde erfpacht van een Amsterdams huis erbij pakt, maakt het wel degelijk uit. Een derde van alle Amsterdamse huishoudens betaalt deze zogenaamde grondhuur aan de gemeente. De Amsterdamse gemeentegrond had in 2017 een waarde van 10 miljard euro. De inkomsten van de gemeente groeien dus aanzienlijk met zo'n verhoging. Voor een gemiddelde woning met een grondwaarde van 100.000 euro betekent dit ongeveer 940 euro per jaar te veel aan erfpachtkosten. Een geheimhouding Het gemeentelijk bureau dat de hoogleraren opdracht gaf, zo blijkt uit de vele WOO-verzoeken, gaf ze ook een geheime werkwijze om aan te sluiten bij wat de gemeente wilde. En dat terwijl het college eerder de eis stelde om de hoogleraren onafhankelijk onderzoek te laten doen. Het is niet duidelijk of het college en de raad van alle informatie wist bij het maken van belangrijke beslissingen. Zo is er een onderzoek over de bescherming van huizenkopers waar de bijgestelde informatie van de hoogleraren niet wordt meegenomen door de raad. Op die manier is in 2016 toch ingestemd met de fikse verhoging. Een woordvoerder van tijdelijk wethouder erfpacht Groot Wassink laat weten dat het onderzoek is ontvangen door het college en wordt besproken in de commissievergadering op 21 mei. Ook in de Tweede Kamer zijn inmiddels vragen over het onderzoek ingediend.