Vijf vragen over het conflict tussen burgemeester Halsema en de ombudsman

Burgemeester Halsema en ombudsman Munish Ramlal liggen al wekenlang met elkaar in de clinch over een rapport dat gaat over het gemeentelijke Bureau Integriteit. Er zou een extern onderzoek komen, maar gisteren bleek dat er in plaats daarvan twee bijeenkomsten worden georganiseerd. Waar gaat de ruzie precies over en hoe gaat het verder? In dit artikel lees je er antwoorden op vijf vragen over. Waar ging het rapport over en wat waren de conclusies? De ombudsman startte in het voorjaar van 2024 uit eigen beweging met zijn onderzoek. Dat deed Ramlal nadat hij eerder dat jaar en in 2023 meerdere anonieme brandbrieven van ambtenaren had gekregen. Hij wilde onderzoeken wat de 'mogelijke verklaringen' zijn voor de steeds terugkerende klacht dat deze melders geen vertrouwen hebben in het gemeentelijke Bureau Integriteit. Bureau Integriteit is een afdeling met onder meer een meldpunt over bijvoorbeeld ongewenst gedrag binnen de gemeente. Ook gaat de afdeling over het aansturen van vertrouwenspersonen, het doen van persoonsgericht integriteitsonderzoek en het maken van risicoanalyses. Ramlal gaf burgemeester Halsema in de zomer van dit jaar vooraf inzage in het rapport. Halsema kwam vervolgens met kritiek, waardoor het rapport vertraging opliep. De Telegraaf kwam daar achter en schreef er als eerst over. Politiek verslaggever Marijn Schrijver vertelde eind oktober in de wekelijkse podcast Politiek aan de Amstel dat Halsema een 'heftig gesprek' had gevoerd met de ombudsman. Op 6 november kwam een aangepaste versie van het rapport. Dat rapport is hier te lezen. Ramlal schrijft in dat rapport onder meer dat 'sommige melders weinig grip en veiligheid' ervaren. Volgens hem zien melders Bureau Integriteit als een verlengstuk van het management en moet er onderzoek komen naar 'de verbetermogelijkheden bij de uitvoering van integriteitsonderzoeken'. Ook raadt hij aan om te bekijken of meldingen over sociale integriteit niet beter door externe deskundigen beoordeeld kunnen worden.  Waarom was burgemeester Halsema niet blij met het rapport? Volgens burgemeester Halsema gaat haar kritiek, die ook door de gemeentesecretaris (de hoogste baas van alle ambtenaren) gedeeld zou worden, niet over de 'eventueel inhoudelijke conclusies', maar over de wijze waarop het onderzoek is uitgevoerd. Zo zou er een heldere probleemdefinitie ontbreken, zou er niet consequent aan hoor- en wederhoor zijn gedaan en zou er geen duidelijkheid zijn over de reikwijdte of de gehanteerde methodiek.  Verder noemde ze het 'zeer problematisch' dat een aantal melders die Ramlal heeft gesproken zelf zouden zijn geschorst of ontslagen wegens corruptie of onethisch grensoverschrijdend gedrag. Volgens Halsema heeft Ramlal de slachtoffers van dat gedrag niet gesproken en kunnen er daarom vragen worden gesteld over de onbevooroordeeldheid van het onderzoek. Ook wees ze erop dat de onderzoeksvraag was aangepast in de uiteindelijke versie, al vond ze tegelijkertijd dat er te weinig met haar feedback was gedaan. Halsema bleek op 9 oktober al een brief te hebben geschreven naar het bestuur van de gemeenteraad, het presidium. Dat bestaat uit raadsleden die zich bezighouden met bedrijfsvoeringstechnische en huishoudelijke zaken. In de brief schreef Halsema dat de gemeentesecretaris en zijzelf 'grote twijfel hebben over toekomstige samenwerking met de ombudsman'. In een bijlage van de brief noemt Halsema verschillende voorbeelden, ook uit andere onderzoeken van de ombudsman. Zo zou hij bijvoorbeeld niet hebben ingegrepen toen marktkooplui in zijn bijzijn ambtenaren (haar) uitmaakten voor 'Gestapo' en achteraf hebben geschreven dat de marktondernemers in het gesprek 'niet hun eigen woorden mochten kiezen'. Hoe reageerde de gemeenteraad op de kritiek en het rapport? Formeel werkt de ombudsman voor de gemeenteraad. Een groot deel van de gemeenteraad baalde er vooral van dat de ruzie in de media was gekomen. Op 6 november spraken ze hierover tijdens een commissievergadering in de Stopera.  Op de inhoud van het rapport reageerden de meeste raadsleden toen niet, de inhoudelijke bespreking staat namelijk pas in december op de agenda. Dat was zo gepland omdat raadsleden dan meer tijd hadden om het onderzoek, dat 70 pagina's lang is, te lezen.  Wel kwam VVD-fractievoorzitter Daan Wijnants met het idee voor een extern onderzoek naar de onderzoeksopzet. Volgens hem was het 'op dit moment eigenlijk onmogelijk om te wegen of de kritiek van de burgemeester op met name de onderzoeksopzet van het rapport terecht is'. "Ik begrijp dat dit een uitzonderlijk verzoek zou zijn, wat ook wel op wat bezwaren stuit, maar wel een die naar mijn gevoel recht zou doen aan de ontstane situatie", zei hij tijdens de vergadering. Andere raadsleden zagen dat wel zitten. Zo noemde D66-fractievoorzitter Rob Hofland het 'best verstandig'. "Want zorgvuldigheid is nu even belangrijk. Het onderwerp is gevoelig, het is kwetsbaar en het is groot." Hoe reageerde de ombudsman en waarom is het externe onderzoek nu toch van de baan? De bezwaren waar Wijnants rekening mee hield kwamen inderdaad. Afgelopen maandag kwamen zowel Ramlal als andere ombudsmannen met een brief waarin ze het laten doen van een extern onderzoek sterk afraadden. Ramlal schreef dat hij zo'n onderzoek 'bijzonder beschadigend' vindt voor 'het instituut ombudsman en de onafhankelijkheid ervan'.  Eerder had hij al tegen AT5 gezegd dat zijn onderzoek geen sociaal wetenschappelijk onderzoek was, maar een 'ombudsman-onderzoek'. Ook had hij toen gezegd dat hij druk had ervaren en dat de kritiek hem had geraakt.  De andere ombudsmannen, uit Rotterdam, Den Haag en Utrecht, schreven dezelfde dag dat een extern onderzoek naar het onderzoek van hun Amsterdamse collega een 'ongekend precedent vormt dat de onafhankelijkheid en het fundament van tegenmacht kan aantasten'. Ze vreesden dat er in de toekomst vaker externe onderzoeken zullen komen, waardoor 'de feitelijke problematiek achter klachten buiten beeld zou kunnen dreigen te raken'. De meeste raadsleden wilden dinsdag nog niet ingaan op de brieven van de ombudsmannen. Ze zeiden dat ze er tijdens het overleg van fractievoorzitters over zouden praten en dat besloten overleg vond de volgend dag, afgelopen woensdag, plaats. VVD'er Daan Wijnants zei dinsdag nog wel dat hij in principe nog achter het externe onderzoek stond.  Toch meldde Wijnants na dat fractievoorzittersoverleg juist dat het externe onderzoek vanwege de 'verschillende bezwaren' toch niet meer doorgaat. Wel komen er twee zogeheten technische sessies. Een van die bijeenkomsten is met de ombudsman zelf over de onderzoeksmethode, de andere bijeenkomst is met het team van de burgemeester over de bestuurlijke reactie. Raadsleden kunnen zowel vooraf als tijdens de bijeenkomsten met vragen komen.  Hoe gaat het nu verder? De twee technische sessies zijn niet toegankelijk voor journalisten en publiek. Op 4 december, tijdens een volgende commissie Algemene Zaken, moet het rapport inhoudelijk besproken worden. De fractievoorzitters hopen dat de technische sessies al voor die tijd hebben plaatsgevonden, maar bij het inplannen van die bijeenkomsten moet wel rekening worden gehouden met de agenda's van de raadsleden, ombudsman en burgemeester. Zowel Halsema als Ramlal zullen in december bij de commissievergadering aanwezig zijn. Bij de vorige commissievergadering was Ramlal er nog niet.