Wetenschappers twijfelen aan ICL-maatregelen tegen stank en zoutzuur

De kunstmestfabriek ICL in het Westelijk Havengebied in Amsterdam ligt al jaren onder vuur vanwege stankoverlast en de uitstoot van zoutzuur. Bewoners in Tuindorp Oostzaan en omliggende buurten klagen over brandende ogen, geïrriteerde luchtwegen en een vreemde geur. Eind augustus kondigde ICL drie maatregelen aan die de overlast op termijn moeten verminderen. Maar volgens twee wetenschappers die AT5 sprak, is het nog maar de vraag of die maatregelen daadwerkelijk helpen. "ICL moet zich schamen als het ze niet lukt." Een actief koolfilter tegen de stank, het gebruik van gezuiverd water om zoutzuur terug te dringen, en op termijn de vervanging van de gaswasser. Deze maatregelen moeten uiteindelijk de overlast terugdringen volgens ICL. Tijdens een bewonersbijeenkomst vorige maand reageerden veel bewoners nog sceptisch op de plannen. AT5 legde de maatregelen voor aan twee wetenschappers om te toetsen hoe effectief ze naar verwachting zullen zijn. Stank verminderen Bewoners van Tuindorp Oostzaan spreken van een geur die eerder door een bewoner tegen AT5 werd omschreven als “een pot verf gemixt met poep.” Om de stank te verminderen wil de fabriek uiterlijk voor de zomer van 2026 een actief koolfilter in de schoorsteen plaatsen. Dit filter moet de geurmoleculen beter afvangen.  Een logische maatregel, vindt milieuchemicus en -toxicoloog Chiel Jonker van de Universiteit Utrecht. "Dit zijn organische moleculen, een actief koolfilter is dan de eerste maatregel die je overweegt." Wel waarschuwt hij dat het filter regelmatig vervangen moet worden."Zo’n filter raakt op een gegeven moment vol. Je moet hem dus regelmatig vervangen."  Emeritus hoogleraar milieuchemie en -toxicologie Jacob de Boer zegt dat veel andere fabrieken ook actief kool gebruiken en is net als Jonker verbaasd dat ICL pas nu deze stap zet. "Dit had al lang moeten gebeuren." Toch zijn er volgens hem beperkingen. Uit een rapport van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD) uit 2020 blijkt dat ICL ook zoutzuur, fosforzuur, fluoride, ammoniak, zwaveldioxide en zwavelzuur uitstoot. "Actief kool is geen effectief middel om de geur van zoutzuur, fluoride en ammoniak terug te dringen", aldus De Boer. Plannen overtuigen niet Veel Noorderlingen kampen met branderige ogen, keelpijn en klachten aan de luchtwegen. Zij wijzen naar de uitstoot van zoutzuur door ICL als boosdoener. Inspecties van de OD toonden aan dat het bedrijf meermaals de wettelijke grenswaarden overschrijdt, soms wel 46 keer. Daarop kreeg ICL een dwangsom van een half miljoen euro opgelegd. Het bedrijf ging in bezwaar tegen de meetmethode, maar de provincie oordeelde vorige week dat de boete terecht is opgelegd. ICL kan nog wel tegen die beslissing in beroep bij de rechter. Toch zegt ICL de uitstoot te willen terugdringen door in de gaswasser, een installatie die gassen vlak voor de schoorsteen schoonmaakt, over te stappen van IJ-water naar gezuiverd water. Dit zou de uitstoot verminderen. Ook moeten speciale sponsen een deel van het zoutzuur afvangen. De plannen overtuigen de wetenschappers niet. "Ik zie niet helemaal de zin ervan in. Misschien dat uit testen is gebleken dat het beter werkt. Maar ik zou van ICL willen horen waarom gezuiverd water het beter doet dan IJ-water", zegt Jonker. Ook volgens De Boer verschilt de zuurgraad van het water van het IJ weinig met gezuiverd water. "Het zat wel een klein verschil maken, maar de uitstoot terugdringen met bijna 50 keer gaan deze maatregelen niet doen."  Op langere termijn wil ICL de volledige gaswasser vervangen, die inmiddels meer dan 15 jaar oud is. Tijdens een bewonersbijeenkomst gaf het bedrijf echter aan dat dit op zijn vroegst in 2027 kan gebeuren, onder andere omdat nog niet duidelijk is hoe de nieuwe vergunning van de OD eruit zal zien. ICL wil eerst zekerheid voordat het miljoenen investeert in een nieuwe installatie. De wetenschappers zijn het erover eens dat vervanging van de gaswasser het echte verschil kan maken. De Boer noemt uitstel onverantwoord. "Het is een kwestie van investeren. Vervangen zou de echte oplossing zijn voor het terugdringen van zoutzuur." Ook Jonker vindt dat ICL te laat in actie komt en vergelijkt het met het bedrijf Chemours, dat jarenlang te veel PFAS uitstootte. "Ze doen alsof ze er druk mee bezig zijn, maar komen pas in actie als bewoners gaan klagen. Dat vind ik triest." Zorgen over gezondheid De Boer wijst erop dat andere kunstmestfabrieken de normen wél halen. "ICL moet zich schamen als het zich niet lukt om zich aan de norm te houden." Hij maakt zich zorgen over de directe gezondheidseffecten voor bewoners: “Die mensen ademen zoutzuurdamp in. Als ik de directeur van de OD was, zou ik de boel tijdelijk stilleggen, totdat de problemen zijn opgelost." De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied werkt ondertussen aan nieuwe, strengere normen voor ICL. Op dinsdag 14 oktober organiseert de OD een bewonersbijeenkomst over de nieuwe vergunning en de voorwaarden die daarbinnen gelden. AT5 maakte kortgeleden deze special over de stankoverlast in Noord en sprak daarin uitgebreid met de directeur van ICL Europa: